Co juniorki i juniorzy powinni wiedzieć o dostępności? Materiały do nauki!

Dostępność cyfrowa to praktyka tworzenia produktów i usług w sposób, który pozwala z nich skorzystać osobom z niepełnosprawnościami i innym osobom, które są marginalizowane. Mogłyście spotkać się z angielskim terminem web accessibility albo skrótem a11y.  Dowiedz się, co musi umieć junior i juniorka w zakresie dostępności cyfrowej. Gdzie się tego nauczyć?

Artykuł przygotowała Marta Dąbrówka mentorka w Programie Mentoringowym Dare IT.

Dlaczego dostępność jest ważna?

Tworząc rozwiązania cyfrowe, chcemy, żeby mogła z niego korzystać jak największa grupa odbiorców. Staramy się nie tworzyć barier. Przeciwnie; chcemy zapewnić wszystkim osobom równie wygodny dostęp do usług i produktów. To inkluzywne projektowanie — takie, które bierze pod uwagę różnorodność. Chociaż nie da się zaprojektować czegoś naprawdę “dla wszystkich”, bo zawsze znajdzie się osoba, która użyje oprogramowania we właściwy sobie, unikatowy sposób, to możemy przynajmniej mieć świadomość, kogo wykluczamy oraz postarać się tak pracować, by tego wykluczenia było jak najmniej.

Dostępność cyfrową reguluje też prawo. W Stanach Zjednoczonych jest to Section 508, a na terenie Unii Europejskiej w 2025 roku w życie wejdzie Europejski Akt o Dostępności. Obydwa akty dają podstawę prawną do pozwów przeciwko twórcom usług i produktów, którzy się do nich nie stosują.

Z biznesowego punktu widzenia warto wspomnieć, że dostępność może wpływać na pozycjonowanie stron internetowych (SEO). Używanie poprawnych znaczników czyni content łatwiejszym do crawlowania i indeksowania, co może skutkować lepszym pozycjonowaniem stron w wyszukiwarkach. Poza tym, wg. danych WHO, 16% ludzi na świecie żyje z jakąś formą niepełnosprawności. To olbrzymia liczba potencjalnych klientów: użytkowników i użytkowniczek naszych rozwiązań!

Technologie wsparcie dostępności

Technologie wsparcia dostępności (assistive technologies albo AT), pozwalają osobom z niepełnosprawnościami korzystać z produktów i usług cyfrowych w sposób, jaki jest dla nich wygodny i użyteczny. Do dwóch najbardziej popularnych należą klawiatura i czytniki ekranowe. Jednak aby umożliwić im pracę, treść stron internetowych i ich architektura muszą być odpowiednio zaplanowane i opisane, a także oprogramowane, najczęściej za pomocą semantycznego języka HTML.

Kto odpowiada za dostępność produktu cyfrowego?

Pewnie nie zdziwię Cię, gdy powiem, że tworzenie produktów cyfrowych to sport zespołowy. Tak samo jest z dostępnością. Nawet jeżeli firma zatrudnia ekspertkę od dostępności, odpowiedzialność za implementację nie może spoczywać na jednej osobie. Każdy w procesie projektowym wniesie coś od siebie:

• Product Manager zadba, by dostępność wpisać w wymagania projektowe,
• projektantki UX/UI zwracają uwagę na podróż użytkownika przez jasne i czytelne screeny, dbając o np. spójność nawigacji, odpowiedni kontrast pomiędzy tekstem i tłem czy czytelny layout,
• drużyna deweloperska musi wiedzieć, jak pracować z semantycznym HTMLem i ARIA, ale również jak nie obciążać sprzętu odbiorców mało wydajnym kodem,
• a koniec oczywiście testy — zarówno manualne, jak i automatyczne, czyli dbałość o to, by nowe zmiany w kodzie nie wpływały negatywnie na dostępność.

Czy praca z dostępnością jest trudna?

Zagadnienie dostępności jest szerokie i interdyscyplinarne, dlatego warto podejść do niego stopniowo. Nie da się wszystkiego nauczyć naraz, ale nie ma też takiej potrzeby. Tak jak ze wszystkim: gdzieś trzeba zacząć i z czasem uzupełniać wiedzę.

Dobra wiadomość jest taka, że już stosując się do najprostszych zasad, takich jak odpowiedni kontrast czy prawidłowa obsługa błędów, sprawiamy, że nasze rozwiązania są bardziej dostępne.

Z pomocą przychodzi nam spis wskazówek WCAG (Web Content Accessibility Guidelines), podzielony na cztery obszary: Postrzegalność, Funkcjonalność, Zrozumiałość i Solidność. Trzeba przy tym pamiętać, że sama zgodność z zaleceniami WCAG nie załatwi sprawy — nasze rozwiązania muszą przejść testy użyteczności i dostępności, żeby dać nam pewność, że działają dla jak najszerszej grupy.

UX/UI Design: architektura informacji

Dostępność nierozerwalnie wiąże się z użytecznością i doświadczeniem użytkownika. Przemyślana architektura informacji, w której wyszczególnione są takie obszary jak nawigacja, nagłówki czy stopka wpływa na łatwość w zorientowaniu się na stronie. Warto mieć świadomość kognitywnego przeciążenia, stresu czy rozproszenia, które mogą odczuwać użytkownicy i nie zaskakiwać ich nowatorskimi metodami nawigacji. Można za to zadbać o powtarzalność elementów, czytelny layout i możliwość kontrolowania interaktywnych elementów wedle uznania.

Programowanie: Semantyczny HTML

Większość z Was pewnie zaczynała swoją przygodę z programowaniem ucząc się HTML-a i CSS-a. Dobra wiadomość jest taka, że to właśnie na tych podstawowych technologiach opiera się wspieranie dostępności od strony technicznej.

Zgłębienie takich zagadnień jak hierarchia nagłówków, odpowiednie oznaczenie elementów formularza czy rozumienie różnicy między przyciskami (button) a łączami (a) to często zaniedbywane podstawy, które mają ogromny wpływ na dostępność. Dlaczego? Otóż chodzi o oddzielenie treści od prezentacji i stworzenie szkieletu, który pozwala technologiom wsparcia dostępności analizować i przetwarzać content w przewidywalny i zgodny z przeznaczeniem sposób.

Gdzie się uczyć dostępności?

W internecie jest wiele materiałów, które posłużą jako dobre wprowadzenie do tematu. Książka Laury Kalbag Accessibility for All jest idealną lekturą na początek, bez względu na dyscyplinę, którą się zajmujecie. Bardzo polecam również krótkie filmiki Roba Dodsona, który świetnie wprowadza w techniczne aspekty dostępności.

Darmowy kurs Learn HTML od web.dev gruntownie przygotuje Was do pracy a semantycznym HTMLem.

Z płatnych materiałów A11y Collective jest nie do przecenienia, ponieważ oferuje kursy nie tylko dla piszących kod, ale również dla osób projektanckich i zajmujących się tworzeniem treści.

Jeśli chodzi o źródła po polsku, to mamy kursy Wojciecha Połowniaka czy Wojtka Kutyły oraz newsletter Jacka Zadrożnego Dostępnik.

Radzę Ci również rozejrzeć się na X (Twitterze) i LinkedIn za osobami z branży, które na co dzień dzielą się zarówno swoim doświadczeniem, jak i ciekawymi linkami.

‍